वेणु अधिकारी

विषेश्वरप्रसाद कोइराला, नेपाली इतिहासका एक महान् नेता, स्वतन्त्रता संग्रामका अग्रणी, र साहित्यकार, नेपाली जनताको मननमस्तिष्कमा सदैव स्मरणीय रहिरहनुभएको नाम हो। उहाँको जन्म १९१४ सालको १४ अगस्तमा भारतको बनारसमा भएको थियो। जीवनको यात्रामा उहाँले नेपाली र हिन्दी भाषाका साहित्यकारका रूपमा, साथै नेपाली राजनीतिक इतिहासमा अनेकौं महत्वपूर्ण मोडहरू ल्याएका छन्।

 प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा

कोइरालाको बाबुको नाम कृष्णप्रसाद कोइराला हो। उहाँले आफ्नो प्रारम्भिक शिक्षा बनारसको हरिश्चन्द्र विद्यालयमा प्राप्त गर्नुभयो। सानैदेखि नै राष्ट्रियता र स्वतन्त्रताको भावना जागरूक भएका बी.पी. कोइराला स्वाधीनता आन्दोलनमा सङ्लग्न भए। १९२७ मा कक्षा आठमा पढ्दा उनले महात्मा गान्धीको असहयोग आन्दोलनको प्रभाव पाए। एकदिन जब विद्यालयबाट सरकारी विद्यालय छोड्ने विचार गरेका थिए, त्यति बेला गान्धीजीले उनलाई मञ्चमा ल्याएर फूलमाला लगाएका थिए। यस घटनाले बी.पी.को जीवनमा राजनीतिक यात्राको सुरुवात गरायो।

राजनीतिक यात्रा र संघर्ष

नोभेम्बर १९४६ मा बी.पी. कोइरालाले चेतावनी दिए कि देशका युवाहरूलाई स्वतन्त्रता र राष्ट्रियता स्थापित गर्न पार्टी खोल्नु आवश्यक छ। यसै क्रममा नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको स्थापना भयो। उनले भारतको स्वतन्त्रता संग्रामको प्रभावमा नेपाली जनतालाई जागरूक बनाउने काम गरे। नेपाली कांग्रेसको स्थापना र विकासमा उनको सक्रियता अतुलनीय छ। १९५१ मा नेपालको पहिलो जननिर्वाचित सरकारको नेतृत्व गरेपछि उनी राष्ट्रिय राजनीतिका एक मुख्य स्तम्भ बनिन्।

उहाँको नेतृत्त्वमा नेपाली लोकतन्त्रको स्थापनाका लागि अनेकौं संघर्ष र प्रयासहरू भए। १९५९ देखि १९६० सम्म उहाँ नेपालका प्रधानमन्त्री रहे। तर, राजा महेन्द्रको आदेशमा उनलाई गिरफ्तार गरी जेल हालियो। त्यसपछिका वर्षहरू उहाँ निर्वासन जीवन बिताउन बाध्य भए। २०६० को दशकमा उहाँले राष्ट्रिय मेलमिलाप र लोकतन्त्रको पुनःस्थापना का लागि निरन्तर संघर्ष गर्नुभयो। २०३३ सालमा नेपाल फर्किएर उहाँले राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति अपनाउनुभयो।

साहित्यिक योगदान

बी.पी. कोइरालाले नेपाली साहित्यमा पनि महत्वपूर्ण भूमिका निभाए। उनले नेपाली र हिन्दी भाषामा अनेकौं साहित्यिक रचनाहरू लेखेका थिए। नेपाली भाषाका मनोवैज्ञानिक कथाहरूको नयाँ प्रयोगबाट उहाँले नेपाली साहित्यलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याउनुभयो। उहाँका केही प्रसिद्ध साहित्यिक कृतिहरूमा समावेश छन्: "तीन घुम्ती", "सुम्निमा", "नरेन्द्रदाइ", "मोदिआइन", "हिटलर र यहुदी", र "बाबु, आमा र छोरा"। यी सबै कृतिहरूले नेपाली समाज र जीवनका विविध पहलुहरूलाई उजागर गरेका छन्।

जीवनकाल र निधन

कोइरालाको निधन २०३९ सालको साउन ६ गते भयो। उहाँले नेपाली राजनीतिक, साहित्यिक, र राष्ट्रिय आन्दोलनमा अतुलनीय भूमिका निभाउनुभएको थियो। उहाँको योगदान सदैव स्मरणीय रहनेछ, र नेपाली जनताले स्वतन्त्रता, प्रजातन्त्र र मानवअधिकारको मूल्यलाई उहाँबाट सिक्नुभएको छ।  

निष्कर्ष

विषेश्वरप्रसाद कोइरालाको जीवन कथा नेपाली इतिहासका लागि प्रेरणादायक र शिक्षाप्रद छ। उनले आफ्नो जीवनभर नेपाली जनता र राष्ट्रको हितका लागि निरन्तर संघर्ष गरे। उहाँको योगदान अविस्मरणीय र अमूल्य छ, र नेपाली राजनीतिक, साहित्यिक, र सामाजिक यात्राको पथप्रदर्शक रहिरहनेछ। उहाँको जीवन हाम्रो लागि सदैव प्रेरणाका स्रोत रहनेछ।  

उनको योगदान र जीवनका अनेकौं पाटाहरू—राजनीति, साहित्य, संघर्ष, प्रेम र जीवनका जटिल मनोविज्ञान—ले नेपाली समाज र साहित्यमा अमिट छाप छोडेका छन्। उहाँका कार्य र विचार हामीलाई स्वाधीनता, लोकतन्त्र र मानव अधिकारको मूल्य सिकाउँछन्, र मानव जीवन र समाजको प्रगतिका लागि मार्गदर्शन गर्न सदैव प्रेरित गर्दछन्।  

गौरादह,झापा