मेरा अनन्य मित्र युवराज रेग्मीले गौरादहमा रात्रीकालिन बजारको आवश्यकता बारे कुरो उठाउनु भएछ  । वास्तवमा यो विषय निकै सान्दर्भिक र प्रभावकारी छ भन्ने मैले पनि अनुभव गरेको छु । 

गौरादहबाट झन्डै १२/१३ किलोमीटरको दुरीमा रहेको छ दमक शहर ।  दमक सँग गौरादहलाई भौगोलिक रूपमा र विकासको सन्दर्भमा एकै ठाउँ राखेर हेर्न भने मिल्दैन । पुर्व-पश्चिम राजमार्गले जोडेर पहाडी क्षेत्रको समेत नजिकै रहेको दमक बजार झापाकै पुरानो बजार हो र भौतिक रूपमा समेत दमक निकै अगाडि छ ।

यसो भन्दै गर्दा गौरादहमा रात्रीकालिन बजार चल्न सक्दैन भन्ने चाहिँ होइन । 

अब हेरौं गौरादहको व्यवसायीक अवस्था । 

दैनिक उपभोग्य वस्तुको आपूर्ति केन्द्रको रूपमा रहेको गौरादह बजार क्षेत्र साँगुरो छ तर ग्राहकको चाप भने निकै राम्रो र भरिभराउ नै रहेको पाइन्छ  । त्यसो त विकासको मोडालिटी परिवर्तन हुँदै जाँदा यहाँको व्यवसाय पनि चौतर्फी हमलामा परेको छ । यसका केहि महत्त्वपूर्ण कारणहरु पनि छन् । जस्तो कि गौरादहबाट ८/१० किलोमीटर दुरीमा हुलाकी राजमार्ग रहेको छ । हुलाकी राजमार्ग पूर्ण रूपमा सुचारू हुँदा तल्लो भेगका वासिन्दालाई गौरादह आउने आवश्यकता नै छैन । गौरिगञ्जबाट  दमक जानू भन्दा बिराटनगर र भद्रपुर नजिक हुन्छ भन्ने आम बुझाइ बन्दै गएको पाइन्छ । सडक सञ्जालले गर्दा गौरादह ५ र ६ का वासिन्दालाई गौरादह आउनु भन्दा उर्लाबारी र दमक जानू नजीक हुन थालेको छ । कमल गाउँ पालिका वडा नम्बर १ र गौरादह ९ बैगुन्धुरावासीका लागि केर्खा सुरुङ्गा पुग्न सहज अनुभव हुन थालेको छ  ।  यी र यस्ता अनेकौं कारणहरुले गौरादह क्षेत्रमा लगानीको जोखिम समेत बढ्दै गएको पाइन्छ । गौरादहमा बजार भर्न आउनेको संख्या समेत घट्दै जाने क्रम छ भने आगामी २/३ वर्ष पछाडी यसको असर अत्यन्तै गम्भीर हुँदै जाने निश्चित छ ।

यहाँ कुरा आएको छ रात्रीकालिन बजारको । 

दमकमा रात्रीकालिन बजार लाग्न थालेपछि नजिकैको बजार भर्न र घुमघाम गर्न गौरादहवासी नजाने कुरै भएन । 

गौरादहमै रात्रीकालिन बजारको अवधारणा ल्याउने हो भने अवश्य पनि गौरादहका व्यवसायीहरुमा उत्साह सिर्जना गर्ने छ । 

खाना खाएर स्थानीयहरु चोक बजारको रमाइलोमा अवश्य आइपुग्ने छन् । आकर्षणको केन्द्र बन्ने छ गौरादह बजार । 

विश्व अहिले २४ घण्टा जिउँदो रहन थालेको छ। व्यापार, सेवाक्षेत्र, उत्पादन र उपभोक्ताको सम्बन्ध परम्परागत समयको सीमाभन्दा बाहिर पुगिसकेको छ। यही परिवर्तनसँगै उठेको एक नवीन अवधारणा हो — रात्रिकालीन बजार (Night Market)।

शुरूमा एसियाली मुलुकहरूमा लोकप्रिय बनेको यो मोडल अहिले विश्वका ठूला सहरहरूदेखि लिएर साना नगरहरूसम्म फैलिएको छ। थाइल्याण्ड, ताइवान, हङकङ, मलेसिया, लगायतका देशहरूमा रात्रिकालीन बजारले पर्यटन, रोजगारी, सांस्कृतिक आदानप्रदान र स्थानीय अर्थतन्त्रमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको छ। ताइपेईको Shilin Night Market त विश्वकै चर्चित रात्रिकालीन बजारमध्ये एक हो, जहाँ दिनहुँ हजारौं पर्यटकको आगमन हुन्छ। त्यहाँको बजार केवल किनमेलको केन्द्र होइन, सांस्कृतिक महोत्सव झैं लाग्ने अनुभव दिन्छ।

यूरोपेली शहरहरू — विशेषगरी पेरिस, बर्लिन, एम्स्टर्डाम आदिमा पनि साँझपछिका खुला बजारहरू स्थानीय उत्पादन प्रवर्द्धन गर्ने माध्यम बनेका छन्। क्यानेडाको टोरन्टो र अस्ट्रेलियाको मेलबर्न जस्ता शहरहरूमा 'नाइट फूड मार्केट' ले मध्यम वर्गीय परिवारदेखि लिएर उच्च वर्गसम्मलाई आकर्षण गर्न सफल भएका छन्।

अब कुरा गरौं गौरादहको।

गौरादह नगरपालिकाको जनसंख्या घनत्व, सडक सञ्जाल, दमकसँगको व्यापारिक प्रतिस्पर्धा, र युवापुस्ताको सक्रियता हेर्दा यहाँ पनि रात्रिकालीन बजारको सम्भावना अत्यन्त प्रचुर छ। दमकमा रात्रिकालीन बजार सुरु भएपछि गौरादहका ग्राहक त्यतै तानिन थालेका छन्। यो सन्देशले गौरादहका व्यापारीहरू, उपभोक्ता र नीति-निर्माताहरूलाई गम्भीर सोचमा पार्नुपर्ने समय आएको छ।

रात्रिकालीन बजारले ल्याउने फाइदाहरू केवल आर्थिक मात्रै होइनन्। यसले सांस्कृतिक जागरण, महिला उद्यमशीलता, स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन, र सामाजिक अन्तरक्रियाको सशक्त मंच समेत प्रदान गर्छ। उदाहरणका लागि, बेलायतको Street Feast मा महिला तथा अल्पसंख्यक व्यवसायीहरूले ठूलो सहभागिता जनाउँछन्, जसले समावेशी बजार व्यवस्थापनलाई प्रेरणा दिन्छ।

अर्कोतर्फ, रात्रिकालीन बजारले नगरको सुरक्षा व्यवस्थालाई अझ व्यवस्थित बनाउन पनि दबाब सिर्जना गर्छ। प्रकाश, ट्राफिक, सुरक्षा, सरसफाइ लगायतका पूर्वाधार मजबुत बनाउनुपर्ने हुँदा नगर स्वच्छ, व्यवस्थित र समृद्ध देखिन थाल्छ। यो कुरा नयाँ गौरादहको परिकल्पनासँग मेल खाने खालको हो।

यसैले अब प्रश्न उठ्छ—गौरादह अझै कति वर्ष परम्परागत बजार शैलीमै अडिने?
व्यापारमा घाटा, उपभोक्ताको पलायन, र उद्यमशीलताको ह्रास सहेर बस्ने कि—नयाँ सोच, नयाँ कार्यान्वयनतर्फ उन्मुख हुने?

नयाँ वर्ष २०८२ को थालनी अब केवल पञ्चाङ हेरेर होइन, व्यवस्थापनको दृष्टिकोणबाट पनि नयाँ बन्नुपर्ने समय आएको छ।
गौरादहमा रात्रिकालीन बजार सुरु गर्ने विषयमा बाणिज्य संघ, नगरकार्यपालिका, र युवापुस्ताबीच गम्भीर संवाद आवश्यक छ।

तसर्थ बजार बन्द गर्नु राम्रो पक्ष होइन, बजार चलायमान बनाउनु अहिलेको आवश्यकता हो ।

चुनौतीहरु पनि छ्न् है 

रात्रिकालीन बजारको अवधारणा जति आकर्षक र समयानुकूल लाग्छ, त्यसको कार्यान्वयन भने त्यति सहज छैन। जब नगरले रातको समयमा बजार सञ्चालन गर्ने निर्णय गर्छ, त्यसपछि अगाडि धेरै चुनौतीहरू आउँछन्, जसको समाधान बिना यो योजना दिगो बन्न सक्दैन।

सबैभन्दा पहिले, सुरक्षाको सवाल उठ्छ। रातको समयमा महिलाहरू, बालबालिकाहरू वा परिवारसहितको हिँडडुल बढ्ने हुँदा बजार क्षेत्रलाई सुरक्षित बनाउनु अनिवार्य हुन्छ। तर गाउँ वा साना शहरहरूमा अझै पनि रातको सुरक्षा सशंकित हुन्छ, जुन रात्रिकालीन गतिविधिका लागि बाधक बन्न सक्छ।

त्यसपछि आउँछ पूर्वाधारको अवस्था। पर्याप्त बिजुली नहुँदा, प्रकाश अभावमा अँध्यारो गल्ली बजार बन्न पुग्छ। यस्तै, फोहोरमैला व्यवस्थापन, सार्वजनिक शौचालयको सुविधा, पार्किङ स्थान, ट्राफिक व्यवस्थापनजस्ता कुराहरू अझै धेरै पालिकामा प्राथमिकता पाएका छैनन्। यस्ता कुराले उपभोक्ता र व्यवसायी दुवैलाई निराश तुल्याउन सक्छ।

कुनैपनि नयाँ प्रयासमा सबैले सहज स्वीकार्यता देखाउँदैनन्। यही कारणले केही स्थानीय बासिन्दाहरूलाई रातको बजारले हुने आवाज, भिडभाड वा असुविधाले हैरान बनाउन सक्छ। उनीहरूको सहमति बिना बजार विस्तार सम्भव हुँदैन। यस्तै, परम्परागत सोच भएका केही व्यवसायीहरू राति काम गर्नु झन्झटरुपमा लिन्छन्। उनीहरूलाई नयाँ प्रणालीमा अभ्यस्त गराउन समय लाग्छ।

मौसम पनि अर्को एक यथार्थ हो, जसले यो अवधारणालाई बेलाबेलामा चुनौति दिन सक्छ। बर्सात, चिसो, वा हावाहुरीजस्ता अवस्थाले खुला बजार चलाउन कठिन बनाउँछ। अझ अस्थायी टेन्ट वा स्टलहरूमा व्यापार गर्नेहरूलाई त झन् धेरै जोखिम हुन सक्छ।

र, अन्तमा कुरा आउँछ व्यवस्थापन खर्चको। नगरपालिकाले यो योजना थाल्दा थप बजेट छुट्याउनुपर्ने हुन्छ। सुरक्षा, सरसफाइ, प्रकाश व्यवस्थापनजस्ता पक्षमा थप लगानी अनिवार्य हुन्छ। स्रोतको कमी हुँदा योजना प्रारम्भमै अलपत्र पर्नसक्छ।

तर चुनौतीहरू हुने भन्दैमा हात छोड्नु हुँदैन। चेतनाको विकास, पूर्व तयारी, दीर्घकालीन सोच र साझा सहभागिताले यी सबै अवरोध पार गर्न सकिन्छ। जुनसुकै राम्रो काम पनि सुरुमा आलोचना, शंका र अविश्वासको घेरामा पर्छ। तर त्यसैलाई काट्दै अगाडि बढ्न सक्ने हो भने, गौरादहले पनि एक दिन रात्रिकालीन बजारको उज्यालोमा आफ्नो पहिचान बढ्न सक्छ।

लेखक: सान नेपाल 

सन्दर्भ श्रोत सामाग्री: ईन्टरनेट तथा फाइल डक्युमेन्ट र मौलिक अध्ययन